Γράφει η Αγνή Γιακουμή DDS, MSc – Γναθολόγος- Οδοντίατρος / Κλινική Εξειδίκευση στην Αντιμετώπιση Στοματοπροσωπικού Πόνου & Κρανιογναθικών Διαταραχών
Το σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο είναι μια σημαντική νόσος η οποία τα τελευταία χρόνια αρχίζει και βρίσκει την απαιτούμενη προσοχή από τον ιατρικό κόσμο και το κοινωνικό σύνολο γενικότερα. Φαίνεται όμως ότι ο ρόλος του ειδικού οδοντιάτρου είναι εξίσου σημαντικός τόσο στην ανίχνευση πιθανότητας ύπαρξης της νόσου όσο και στη θεραπεία της.
Γιατί συμβαίνουν άπνοιες στον ύπνο;
Κατά τη διάρκεια του ύπνου, σε μερικά άτομα, οι μαλακοί ιστοί των ανώτερων αεροφόρων οδών χαλαρώνουν τόσο ώστε τελικά αποκλείουν τελείως την δίοδο του αέρα προς τους πνεύμονες.
Κατά την διάρκεια αυτής της απόφραξης παρατηρείται συνήθως ροχαλητό και όσο η απόφραξη παρατείνεται όλο και περισσότερο μειώνεται η οξυγόνωση του αίματος και των ιστών του σώματος και το ροχαλητό επιδεινώνεται.
Τελικά ο ασθενής ξυπνά ξαφνικά, συνήθως αναζητώντας αέρα, και αμέσως ξανακοιμάται. Αυτός ο κύκλος μπορεί να επαναλαμβάνεται συνεχώς κάθε νύκτα, χωρίς να το αντιλαμβάνεται ο ασθενής.
Καθώς το συγκεκριμένο άτομο δεν απολαμβάνει τον κανονικό βαθύ ύπνο διάφορες αλλαγές συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύκτας.
Στην πρωινή έγερση, αυτός ο ασθενής είναι συνήθως κουρασμένος και η ημερήσια υπνηλία αποτελεί ένα πρωταρχικό σύμπτωμα.
Η αποφρακτική άπνοια στον ύπνο συνοδεύεται επίσης με
- διαταραχές στην σεξουαλικότητα
- διαταραχές μνήμης και προσοχής
- αλλαγές στην προσωπικότητα, όπως για παράδειγμα έντονη ευερεθιστότητα.
Ως κανόνας, η άπνοια στον ύπνο αναγνωρίζεται αρχικά από τον/την συνοδό του κρεβατιού.
Ο τυπικός ασθενής είναι ένα παχύσαρκο άτομο με αρτηριακή υπέρταση, ενώ περίπου 17% των παχύσαρκων παιδιών παρουσιάζουν σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο. Όπως και άλλες αιτίες ημερήσιας υπνηλίας, το σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο δημιουργεί αυξημένες πιθανότητες για ατυχήματα (όπως οδικά ή εργατικά). Επιπροσθέτως, συνδυάζεται με αυξημένο κίνδυνο ανθεκτικής στα φάρμακα αρτηριακής υπέρτασης, καρδιακών αρρυθμιών, οξέως εμφράγματος του μυοκαρδίου και μερικές φορές καταλήγει στο θάνατο.
Η διερεύνηση του συνδρόμου άπνοιας γίνεται με την εφαρμογή διαφόρων εξετάσεων και καταλήγει στην πολυσωματοκαταγραφική μελέτη. Το οξυγόνο κατά την διάρκεια της εξέτασης διαπιστώνεται συνήθως ότι μειώνεται σε επικίνδυνα επίπεδα και διαπιστώνονται πολλές ταχυ- ή βραδυ- αρρυθμίες.
Θεραπεία
Η θεραπεία περιλαμβάνει απώλεια σωματικού βάρους, απαγόρευση χρήσης αλκοόλ ειδικά πριν τον ύπνο, πλάγια θέση σώματος κατά την διάρκεια του ύπνου.
Σε εξαιρετικά ελάχιστες περιπτώσεις ασθενών με σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο έχουν σημαντική εφαρμογή ειδικές χειρουργικές τεχνικές πλαστικής αποκατάστασης των ιστών του φάρυγγα.
Όμως στην πλειονότητα των περιπτώσεων μέχρι σήμερα η πρωταρχική θεραπεία του συνδρόμου και η πιο συχνή πρακτικά είναι η εφαρμογή ειδικής ρινικής μάσκας- ή αλλιώς cpap mask– κατά τη διάρκεια του ύπνου, με την οποία χορηγείται αέρας υπό πίεση στις ανώτερες αεροφόρες οδούς, ώστε να παραμένουν ανοικτές και να αποφεύγονται οι άπνοιες.
Στην πράξη η εν λόγω μέθοδος αν και αποτελεσματική, συνήθως είναι δύσκολα ανεκτή από τους ασθενείς ή τους προκαλεί εξαιρετική δυσφορία λόγω του θορύβου της συσκευής, της ορμής του παρεχόμενου αέρα που ξηραίνει τον βλεννογόνο των αεροφόρων οδών, της δυσφορίας που προκαλεί η πιεστική δύναμη που ασκεί η μάσκα στο πρόσωπο, του περιορισμού ελεύθερης στάσης σώματος κατά τον ύπνο εξαιτίας των σωληνώσεων και της μάσκας, καθώς και της τρομακτικής εικόνας-εντύπωσης «ασθενούς εντατικής» στον ίδιο τον ασθενή και στον/στην σύντροφό του. Όλα τα παραπάνω εφιστούν αναγκαία τη δυνατότητα επιλογής εναλλακτικής λύσης πιο διακριτικής, ανεκτής, αλλά εξίσου αποτελεσματικής. Μια τέτοια λύση αποτελούν οι ενδοστοματικές συσκευές προώθησης της κάτω γνάθου.
Οι ενδοστοματικές συσκευές που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της άπνοιας ύπνου στοχεύουν στο να συγκρατούν την κάτω γνάθο σε πρόσθια θέση, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται διεύρυνση του φαρυγγικού σωλήνα, μέσω της τάσης που ασκείται 
στους μαλακούς ιστούς της περιοχής αποτρέποντας τη χαλάρωση τους. Με αυτόν τον τρόπο ο ασθενής αναπνέει φυσιολογικά κατά τη διάρκεια του ύπνου χωρίς να καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια και να ξυπνά, όπως συμβαίνει κατά την άπνοια. Στις πιο σπάνιες περιπτώσεις κατά τις οποίες η απόφραξη που προκαλεί την άπνοια οφείλεται στην πρόπτωση ή το δυσανάλογα μεγάλο μέγεθος της γλώσσας χρησιμοποιούνται συσκευές συγκράτησης της γλώσσας σε πρόσθια θέση.
Η εφαρμογή όλων των τύπων ενδοστοματικών συσκευών περιορίζεται εντός της στοματικής κοιλότητας του ασθενών και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι ανεκτή και αποτελεσματική.
Η εφαρμογή της μεθόδου των ενδοστοματικών συσκευών γίνεται πάντα σε συνεργασία με τον πνευμονολόγο που παρακολουθεί τον ασθενή προκειμένου να εξασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα της συσκευής, ενώ από την πλευρά του ο οδοντίατρος οφείλει πέρα από την εύστοχη επιλογή, κατασκευή και τοποθέτηση της συσκευής, να παρακολουθεί γναθολογικά τον ασθενή ανά τακτά χρονικά διαστήματα και να ρυθμίζει κατάλληλα τη συσκευή ώστε να εξασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία του στοματογναθικού συστήματος χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες (κλινική εξέταση κροταφογναθικών αρθρώσεων, μασητηρίων μυών και έλεγχος οδοντικής σύγκλεισης).
Για τους πάσχοντες από υπνική άπνοια, η συνήθης θεραπεία είναι αλλαγές στον τρόπο ζωής (όπως η απώλεια των περιττών κιλών και η διακοπή του καπνίσματος) και η χρήση ειδικής αναπνευστικής συσκευής στη διάρκεια του ύπνου, η οποία ασκεί συνεχή, θετική πίεση και έτσι διατηρεί την αεροφόρο οδό ανοικτή.
Σύμφωνα με την εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς», όμως, πολλοί ασθενείς διαμαρτύρονται ότι η συσκευή αυτή, που αποτελείται από μία μάσκα και εξοπλισμό στήριξης στο κεφάλι, τους ενοχλεί και προκαλεί δυσάρεστες παρενέργειες, όπως η ρινική συμφόρηση.
Ορισμένες ασκήσεις που δυναμώνουν τους μυς του λάρυγγα μπορεί να αποτελούν μια φθηνή και απλή εναλλακτική λύση, σύμφωνα με τις υπάρχουσες μελέτες, οι οποίες υποδηλώνουν ότι μπορεί να ελαττώσουν τη σοβαρότητα της πάθησης.
Σε μία από τις μελέτες, η οποία δημοσιεύθηκε πέρυσι στην «Αμερικανική Επιθεώρηση Αναπνευστικής και Επείγουσας Ιατρικής», επιστήμονες επιστράτευσαν ομάδα πασχόντων από υπνική άπνοια και τους χώρισαν σε δύο ομάδες. Η μία εκπαιδεύτηκε να κάνει καθημερινά ορισμένες αναπνευστικές ασκήσεις, ενώ η άλλη έκανε επί 30 λεπτά ασκήσεις του λάρυγγα- όπως κινήσεις κατάποσης και μάσησης, τοποθέτηση της άκρης της γλώσσας κοντά στη μαλθακή υπερώα (είναι ο ιστός που κρέμεται στο πίσω μέρος του λαιμού) και ολίσθηση προς τα εμπρός, καθώς και εκφώνηση ορισμένων φωνηέντων γρήγορα και ακατάπαυστα. Επειτα από τρεις μήνες, οι εθελοντές που είχαν γυμνάσει τον λάρυγγά τους ροχάλιζαν λιγότερο, κοιμούνταν καλύτερα και ελάττωσαν τη σοβαρότητα της πάθησής τους κατά 39% κατά μέσον όρο. Οι υπόλοιποι εθελοντές δεν είχαν σχεδόν καμία βελτίωση.
Ανάλογα ευρήματα είχαν και άλλες μελέτες, με διαφορετικά είδη άσκησης του λαιμού: σε μία από αυτές, λ.χ., διαπιστώθηκε ότι οι εθελοντές που έμαθαν να παίζουν πνευστά όργανα, όπως το αερόφωνο, μείωσαν την πάθησή τους.
